یادداشت از: علی صالحی کارشناس موزه‌داری و کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی
جزیره هندورابی با وسعت حدود ۲۳ کیلومتر مربع، بین دو جزیره کیش و لاوان قرار گرفته و فاصله این جزیره تا کیش ۲۳ کیلومتر و تا بندر چیرویه ۹ کیلومتر است. در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیتش ۱۹۱نفر شامل ۱۴۱مرد و ۵۰ زن بوده است. فعالیت اقتصادی اکثر اهالی در جزیره هندورابی، صید و غواصی است. ساکنان این جزیره از کمبود امکانات و منابع درآمدی در رنج هستند.
بخش مسکونی جزیره، روستای «هندورابی» نام دارد. همچنین بقایای دو روستا به نامهای «الدورات» در نزدیکی روستای هندورابی و «الصراه» در جنوب غربی آن به چشم میخورد. در کتاب جزیره هندورابی و دریای پارس، آقای افشار سیستانی به حضور پرتغالیها در این جزیره اشاره میکند. در زمانی که پرتغالیها کنترل مناطق جنوب ایران را در دست داشتند، جزیره هندورابی نیز از پایگاه‌های لشکری و بازرگانی آنان بود و در آن سازه‌ها و تأسیسات دفاعی و مسکونی بنیاد کردند. ویرانه‌های دهکده پرتغالی‌نشین و یک دژ، امروزه در نزدیک روستای کنونی جزیره دیده میشود. گذشته از موارد فوق وجود و دایر بودن آبانبار قدیمی و نیز گورستان تاریخی جزیره از جذابیتهای هندورابی به شمار میروند.
در بهمن‌ماه ۱۳۸۹ قانون الحاق جزایر هندورابی و فارور کوچک و بزرگ به محدوده منطقه آزاد کیش، ابلاغ شد و متعاقب آن فعالیتها و مداخلاتی بعضاً نسنجیده در راستای توسعه و گردشگرپذیری هندورابی آغاز گردید. با راه‌اندازی هتل، بندرگاه و فرودگاه هندورابی و هتل‌های چادری، این روند سرعت گرفت. همزمان بخشی از فعالان با اعتراض به روند لوکس سازی هندورابی مخالفت خود را با این رویه اعلام داشتند. با کاهش منابع مالی در سازمان منطقه آزاد کیش فعالیتهای عمرانی متوقف شد و اکنون هندورابی با توسعه ای نامتناسب مواجه است. نکته مثبت این توقف، کاهش آسیب ها به محیط بکر و دست نخورده جزیره بود.
جزیره هندورابی به عنوان فضایی بکر ظرفیت بالایی برای اجرای طرحهای گردشگری و فرهنگی دارد اما اقدامات بایستی با در نظر گرفتن صیانت و حفاظت از منظر فرهنگی-طبیعی هندورابی، سنجیده و اجرایی گردد. حفاظت از طبیعت و میراث های ملموس و ناملموس جزیره هندورابی و در عین حال توسعه پایدار جزیره دو بخش کلیدی برای آن هستند که گاهی به نظر متضاد می رسند، اما برای انجام این دو مهم در کنار یکدیگر، راهکارهایی وجود دارند.
از میان این راهکارها، با توجه به ظرفیتهای موجود در جزیره هندورابی و سازمان منطقه آزاد، میتوان با حداقل مداخلات نسبت به ایجاد اکوموزه هندورابی اقدام نمود. اکوموزه نوع خاصی از موزه است که براساس توافق با جامعه محلی برای حفظ آن مکان و برپایه امکانات، ویژگی‌ها و نیازهای فرهنگی- محیطی منطقه در قالب موزهای زنده شکل می‌گیرد و به‌طورکلی سازمانی است که میراث، طبیعت، تاریخ، فرهنگ و صنعت را ارج می‌نهد و باعث حفظ و ارتقاء آن میشود. تأسیس یک اکوموزه در جزیره هندورابی علاوه بر صیانت از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس آن، میتواند به عنوان یک جاذبه جدید بین المللی باعث رونق هرچه بیشتر گردشگری گردد.
اکوموزه، موزهای بدون دیوار است و در آن ارتباط انسان، طبیعت و فرهنگ در مکان هایی که همزیستی بین انسان و طبیعت رخ داده و همبودی ایشان ادامه دارد، توضیح داده میشود. در این نوع از موزه به فعالیتهای بوم شناختی برای ایجاد منطقه ای بکر به عنوان یک موزه زنده اشاره دارد و دارای سه اصل زیر است:
- حفاظت پیشگیرانه از انواع مختلف میراث، شامل طبیعی، فرهنگی در یک منطقه خاص.
- مدیریت و بهرهبرداری از میراثها با مشارکت ساکنان محلی به خاطر آینده خودشان.
- کارکرد حفظ طبیعت و سنتها همانند یک موزه.
محتوای اکوموزه ها یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری، یعنی میراث های فرهنگی محلی و طبیعی هستند. تفاوت شاخص اکوموزه با موزه های فضای باز و شرط اساسی ایجاد اکوموزه وجود ساکنان بومی است که در آن زیست بوم دارای زندگی جاری باشند و ترجیحاً کسب و کار و سبک زندگی ایشان مبتنی بر زیست سنتی شان باشد، که این شرط در هندورابی برقرار است و ساکنین جزیره همچنان پایبند به آداب و زندگی سنتی خود هستند و این سبک زندگی متکی به صیادی، یکی از میراث های مهم کشور و منطقه به شمار می آید. این موزه بر زندگی بومیان و فرهنگ آنان مبتنی است.
وجه دیگر اکوموزه وجود جاذبه های طبیعی است. بخش بزرگی از طبیعت هندورابی بکر باقی مانده و در عین حال تنوع جانوری جالب توجهی را داراست، شاهین و باز و اخیراً طاووس از جمله پرندگانی هستند که در جزیره دیده می شوند، همچنین جراح ماهیان، یونیک، پیکاسو، ملوان و طوطی ماهیان از جمله ماهی‌ها و آبزیان این جزیره هستند. یکی از جاذبه‌های این جزیره تخم گذاری لاک پشت‌ها از نیمه اسفند تا نیمه خرداد است.
جزیره هندورابی از معدود مکان هایی در کشور است که هنوز ظرفیت و جاذبه کافی برای تبدیل شدن به اکوموزه را داراست. این کاربری تناقضی با زیست عادی اهالی و حقوق مالکانه ایشان و دولت ندارد. منجر به درآمدزایی و بهبود معیشت اهالی هندورابی، کیش و چیرویه نیز خواهد شد. نزدیکی جزیره به سرزمین اصلی قابلیت جذب برنامه ریزی شده و متناسب با توان پذیرش گردشگر را افزایش میدهد.
اکوموزه، محدود به ساختمان نیست و مواریث ملموس و ناملموس را در بر می گیرد و موزه ای زنده به شمار میرود. جزیره هندورابی دارای همه وجوه لازم برای ایجاد اکوموزه است. برای این امر نیاز به حداقل مداخلات عمرانی است و متعاقب آن نیازی به هزینه های گزاف نیز نیست. با توجه به اقبال عمومی به گردشگری در فضاهای بکر و ساحلی، می توان انتظار داشت اکوموزه نیز با اقبال مواجه شده و درآمدزایی مطلوبی داشته باشد.
