جعفرپور: از بافت بومی و یادگار کیش قدیم در طراحی بازار ماهی استفاده شده/ هنر دست هنرمندان کیش در فضای داخلی به‌کار رفته است

پس از نوسازی یا همان بازسازی بازار ماهی، و بعد از کش و قوس‌های فراوان فروردین امسال این بازار مجدداً فعالیت خود را آغاز کرد تا این روزها ساکنان جزیره، ماهی خود را از این محل تهیه کنند.

بازار جدید ماهی کیش حالا به‌عنوان مدرن‌ترین بازار ماهی در ایران در حال فعالیت است و یکی از ویژگی‌های بارز آن استفاده از معماری خاص در فضای بیرون و داخلی است که با آن روبه‌رو می‌شوید، از مجسمه مرغان دریایی گرفته تا کتیبه‌ی صید مروارید همه نشان از طراحی آشنا و متناسب با فرهنگ ساحل نشینان حاشیه خلیج فارس و دریای عمان دارد.

بدین منظور تصمیم گرفتیم با مهندس ابوالفضل جعفرپور یکی از معماران این بنای زیبا گفتگویی داشته باشیم و از جزئیات طرح مطلع شویم. مهندسی که هر از چند گاهی که خبرنگاران در پروژه حاضر می‌شدند، همواره در حال اجرای نظارت و کار در این پروژه بود.

• ابتدا خودتان را معرفی کنید و مختصری از رزومه خود را برای مخاطبان بیان کنید.

ابوالفضل جعفرپور هستم، فارغ التحصیل کارشناسی معماری پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد معماری پردیس بین المللی کیش دانشگاه تهران می‌باشم. از سال ۹۱ برای ادامه تحصیل و کار در حوزه معماری به جزیره زیبای کیش آمدم و تاکنون در مقاطع مختلف زمانی، فعالیت خود را در این زمینه ادامه داده‌ام.

در ابتدای ورود به حوزه فعالیت معماری در جزیره کیش، با توجه به سابقه کاری که در دوران کارشناسی در تهران کسب کرده بودم، در شرکت‌های خصوصی کیش و چندین پروژه بزرگ و کوچک مشغول به فعالیت شدم و به‌عنوان کمک طراح در کنار اساتید معماری به کسب تجربه بیشتر و آشنا شدن با فضای کاری در این جزیره و شناخت بیشتر آن پرداختم.

پس از آن به‌عنوان کارشناس معماری در واحد شهرسازی و معماری شرکت عمران، آب و خدمات انتخاب شدم و اکنون نیز به‌عنوان کارشناس معماری معاونت عمرانی و امور زیربنایی سازمان منطقه آزاد کیش فعالیت می‌کنم. در این مدت شناخت نسبتاً کاملی به حوزه ساخت در کیش پیدا کرده‌ام و در این سال‌ها، در کنار فعالیت عملی و طراحی، تحقیقات پژوهشی را نیز دنبال می‌کنم که در سال ۹۶ منجر به چاپ مقاله در زمینه  بررسی معماری معاصر کیش پیش از انقلاب اسلامی در دوره پهلوی شد.

• شما از ابتدا در پروژه بازار ماهی فعالیت داشتید، روند بازسازی این پروژه به‌ چه شکل بود؟

در خصوص بازار ماهی کیش ابتدا باید عرض کنم در تابستان سال ۹۷ میزان شکایات مردمی از نحوه خدمات عرضه آبزیان در بازار ماهی قبلی افزایش یافته بود و مکرراً هشدارها در خصوص عدم رعایت بهداشت در این واحد ارائه می‌شد. پس از بازدید دکتر انصاری لاری مدیرعامل وقت سازمان منطقه آزاد کیش و مسئولان مربوطه و اطلاع از وضعیت حاد بهداشتی و زیرساختی بازار، به‌سرعت نسبت به توقف کار این واحد و شروع بازسازی و توسعه آن اقدام شد. در این راستا برنامه‌ریزی جهت بازسازی و توسعه بازار ماهی که یکی از خواسته‌های دیرینه کیشوندان نیز بود، در معاونت عمرانی و امور زیربنایی سازمان منطقه آزاد کیش و با همکاری جمعی از متخصصان این حوزه کلید خورد. با عنایت و تدابیر اتخاذ شده توسط دکتر خانزادی معاون محترم عمرانی و امور زیربنایی، فرصتی مغتنم به بنده داده شد تا نسبت به طراحی معماری این بازار در کیش اقدام کنم.

با توجه به اهمیت بازار ماهی به‌عنوان یکی از منابع اصلی غذایی کیشوندان و نیاز مبرم به بازسازی این واحد توزیع، عامل زمان اجرای طرح و رفع مشکلات بهداشتی و زیرساختی اهمیت دوچندان یافت. این طرح باید در زمان کوتاه و با کیفیت مطلوب به سرانجام می‌رسید. لذا شروع عملیات تخریب و بازسازی در ابتدای تابستان همزمان با فرایند مطالعات و طراحی صورت گرفت.

• مقداری تخصصی‌تر راجع به طراحی این بازار بگویید.

در بخش معماری، نمونه‌های موفق بازارهای ماهی در چند کشور دیگر در حوزه خلیج فارس و اروپایی با شرایط مشابه مطالعه شد و تجربیات آنان در طراحی بازار ماهی کیش مؤثر بود. همچنین فرایندهای مورد نیاز یک بازار ماهی کامل را به طور مشخص تشریح کردیم و این آغاز فرایند طراحی بازار ماهی کیش بود.

یکی از عوامل مهم برای طراحی، قرارگیری این مجموعه در بافت بومی سفین بود. بافت زیبای بومی و یادگار کیش قدیم با معماری و فرهنگ ویژه که ظرفیت‌های فراوانی را برای الهام بخشی معرفی می‌کرد. تصمیم گرفتم بازار جدید از جنس همین بافت و هماهنگ با معماری زیبای این منطقه باشد.

به‌طور خلاصه عرض کنم که در روند طراحی، با یک سوله صنعتی ۹۰۰ مترمربعی مواجه بودیم که قرار بود بخش زیادی از آن تخریب و بازسازی کامل شود و بخش جدیدی به مساحت حدود ۷۰۰ مترمربع نیز به‌عنوان ساختمان الحاقی به آن متصل گردد و بازار جدید به مساحت ۱۶۰۰ متر مربع با ۱۶ غرفه عرضه آبزیان و ماهی و بخش‌های عرضه و توزیع، تخلیه و شستشو، اتاق مجهز یخ سازی و سردخانه بالای صفر درجه و زیر صفردرجه، واحد پاکسازی ماهی و بخش جمع آوری پسماند، بسته بندی و ارسال و اقامتگاه و رختکن کارکنان و سرویس بهداشتی عمومی بازار شکل گرفت.

تبدیل یک سوله موجود صنعتی به یک بنای هم‌خوان با معماری بستر و مجموعه‌ای از محدودیت‌های اجرایی از جمله ساخت بر روی زمین‌های استحصالی، کار نسبتاً دشواری بود که با هم‌فکری همکاران متخصص معاونت عمرانی این امر میسر شد.

یک مشتری و یا یک گردشگر با مراجعه به  بازار ماهی کیش، باید چیزی بیش از یک ماهی با خود به همراه ببرد و این اولین جرقه برای شروع مجموعه‌ای از کارهای هنری در این بازار بود. یک پیوست فرهنگی-هنری در کنار معماری عملکردی می‌تواست زیبایی، کیفیت فضایی، غنا و ارزش فضا را دوچندان کند.

• فضای کلی و بیرونی ساختمان بر چه اساسی است؟

در بخش خارجی ساختمان دو بخش سوله قدیم و ساختمان جدید الحاقی با ظاهر یکپارچه و همخوان با بافت سفین قدیم، توسط یک رواق سرپوشیده و نیمه باز سرتاسری به یکدیگر پیوند خورده اند. این رواق با ترکیب عناصر چوبی در معماری اقلیمی جنوب و جزیره بسیار متداول بوده و موجب سایه اندازی و خنک نگه داشتن ضلع غربی، شرقی و جنوبی ساختمان که بیشتر در معرض تابش خورشیدند می گردد و رفت و امد در زیر سایه موجب آسایش بیشتر کاربران می گردد.

بادگیرنمای بلند ضلع جنوبی با مشبک های زیبای چوبی که در واقع دسترسی ارتباطی به بام ساختمان الحاقی و تأسیسات نیز می باشد، بخشی از جاذبه های شهری و شناسه این بناست و محله است که تا کنون موجب جلب توجه کیشوندان و گردشگران زیادی شده است.

رنگ بنا با توجه به قرارگیری در معرض رطوبت شدید دریا و تجربه فرسایش ساختمان های ساحلی کیش، از مواد مرغوب و به رنگ روشن جهت کاهش جذب تابش مستقیم در فصول گرم سال انتخاب شد و همچنین همخوانی با رنگ بافت قدیم نیز مورد توجه ویژه قرار گرفت.

• کتیبه‌هایی در این بازار دیده می‌شود، راجع به آنها هم توضیح دهید.

با تعلق خاطر و شناختی که به مردمان خوب جنوب از جمله کیشوندان و بومیان این جزیره دارم تصمیم بر آن شد تا مجموعه ای از آثار هنری با محوریت مرتبط به صید آبزیان و ماهی در جزیره کیش در بازار خلق شود. ایده‌های بسیاری مطرح شد که به‌دلیل محدودیت بودجه بخشی از آن تحقق یافت.

در سالن عرضه کتیبه‌ی بزرگ که با موضوع صید مروارید و حال و هوای بندرگاه صیادی کیش طراحی کرده‌ام و توسط هنرمندان عزیز کیشوند به اجرا در آمد، اشاره‌ای به سال‌های نچندان دور کیش و صید مرغوب ترین مروارید جهان در آب های خلیج همیشه فارس و اطراف جزیره کیش دارد که اکنون به فراموش سپرده شده است.

همچنین شعر زیبایی از شاعر ایرانی سعدی شیرازی تحت عنوان ” از در بخشندگی و بنده نوازی/ مرغ هوا را نصیب و ماهی دریا ” بر جداره داخلی فضا نقش بسته و در ارتباط با آن، مرغان دریایی بر فراز کانترهای عرضه ماهی در سالن عرضه بازار به پرواز در آمده اند.

علاوه بر مجسمه مرغان دریایی، سکان بزرگ چوبی لنج های قدیمی و همچنین طرح لنگر و دریا در فضای داخلی، توسط گروهی دیگر از هنرمندان کیش ساخته شده و هر کدام می تواند خاطره‌ای زیبا در ذهن مخاطب و گردشگر از بازار ماهی کیش به یادگار بگذارد.

نشانه و آرم جدید بازار ماهی را نیز طراحی کردم و معتقدم این بازار همانند دیگر موارد مشابه در کشورهای دیگر، نیاز به یک نشان اختصاصی دارد.

همچنین به زودی مجسمه مرد ماهیگیر بومی کیش، با موضوع صید ماهی با گرگورهای قدیم در محوطه بازار نصب می‌گردد که می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه سفین و آشنایی گردشگران با شکل سنتی ماهیگیری در جزیره کیش تبدیل شود.

• در طراحی بازار به مسائل بهداشتی تا چه حد توجه شده؟

در فضای داخلی علیرغم محدودیت‌های فضایی، تلاش شده برای تمامی بخش‌ها، از جمله تخلیه و شستشوی آبزیان، عرضه و فروش، پاکسازی ماهی و بسته بندی و ارسال فضای کافی دیده شده است.

مسائل بهداشتی نیز به طور کامل و طبق دستورالعمل رعایت گردیده است. بدین منظور این بازار برای اولین بار امکان دریافت گواهی معتبر صحت جهت صادرات آبزیان تازه را نیز خواهد داشت.

در این پروژه اکثر مصالح و تجهیزات موجود در این مجموعه توسط شرکت‌های ایرانی و با بهره گیری از تخصص داخلی  تهیه شده است.

کانترهای عرضه ماهی و میزهای پاکسازی ماهی برای اولین بار در ایران طراحی و توسط شرکت های داخلی از بهترین مواد و با توجه به شرایط آب و هوایی کیش ساخته شده است.

ورود به جزئیات معماری و طراحی صنعتی غرفه های تمام استیل مخصوص فروش آبزیان و میزهای مخصوص امحاء، برایم تجربه ارزشمندی بود که امیدوارم موجب رضایت کاربران مجموعه شود.

• و اما سخن پایانی…

در پایان ذکر این نکته را ضروری می دانم که این پروژه یک کارگروهی بوده و حاصل راهنمایی و مشورت مدیران و همکاری متخصصین در حوزه های مختلف معاونت عمرانی و امور زیربنایی سازمان منطقه آزاد کیش و بهره گیری از نظر مشاوران است و به لحاظ زمانی در مدت نسبتا کوتاهی با کیفیت مطلوب به سرانجام رسید.

عامل بسیار مهم در ادامه فرایند کار این بازار، نحوه بهره برداری کاربران و آموزش غرفه داران و نظارت دائم بر این مجموعه و حفظ و نگهداری از این بناست تا دوباره پس از چند سال به وضعیت گذشته بازنگردد در وضعیت مطلوب و در شأن جزیره کیش مورد بهره برداری قرار گیرد و خود عامل انتقال و تبلیغ فرهنگ بومی کیش شود. امیدوارم این پروژه مورد رضایت کیشوندان و گردشگران جزیره زیبای کیش، مروارید خلیج همیشه فارس باشد.