یادداشت: بیتا ابراهیمی، کارشناس تغذیه مرکز توسعه سلامت کیش
میان وعده تغذیه خوراکی
اگرچه همواره درباره مضرات مواد غذایی چون پفک، چیپس، انواع تنقلات و ساندویچ‌های سرد صحبت شده است، اما این میان وعده‌ها از میان وعده‌های پرطرفدار در میان دانش آموزان هستند. با این وجود در سال‌های اخیر برنامه‌های وزارت بهداشت به‌سمتی حرکت کرده است که در بوفه مدارس میان وعده‌هایی با ارزش غذایی بالا در اختیار دانش آموزان قرار گیرد. به این ترتیب نه‌تنها آنها مواد مغذی و سالم و مورد نیاز خود را دریافت خواهند کرد، بلکه دانش آموزان آموزش می‌بینند که در سال‌های آتی به‌عنوان فردی بزرگسال نیز مواد غذایی سالم مصرف کنند.
یکی از این برنامه‌ها دستورالعمل ایجاد پایگاه تغذیه سالم است که با هدف تامین بخشی از انرژی و مواد مغذی مورد نیاز دانش آموزان و ارائه موادغذایی سالم و با کیفیت و جلوگیری از عرضه موادغذایی بی کیفیت، تهیه و تنظیم شده است. برهمین اساس فهرست موادغذایی قابل عرضه و غیرقابل عرضه در بوفه‌های مدارس، در دستورالعمل پایگاه تغذیه سالم گنجانده شده است.
این میان وعده‌ها شامل هفت گروه خشکبار، خرما و انواع مغزها و دانه‌ها(از نوع کم نمک)، شیر و فرآورده‌های آن، نوشیدنی، میوه، بیسکویت، کیک و کلوچه، لقمه سالم، و غذاهای پخته می‌شوند که در مورد هر کدام، کمیت و کیفیت آن باید در نظر گرفته شود .
یادمان باشد میان وعده‌های دانش آموزان باید حداقل ۳۰۰ تا ۵۰۰ کالری انرژی داشته باشند که علاوه بر سه وعده غذایی اصلی مصرف شوند. از آنجایی که این کودکان در روزهایی که در مدرسه هستند، باید این نیاز را از طریق خرید مواد خوراکی در مدرسه تامین کنند، بنابراین باید هم مکان عرضه میان وعده و هم خود مواد خوراکی دارای شرایط بهداشتی باشند تا سلامت دانش آموزان حفظ شود و ارتقا یابد.
چه نوع خشکباری می تواند میان وعده باشد
خشکبارهایی مثل توت خشک، انجیرخشک، انواع برگه ها خرما، کشمش( انواع میوه‌های خشک، انواع مغزها و دانه ها) گردو، بادام، بادام زمینی، فندق، بادام هندی، پسته، کنجد، مغز تخمه‌ها، نخودچی، برنجک، گندم برشته شده همگی می‌توانند در زمره خشکبار مفید تلقی شوند، اما این نکته ضروری است که ارائه این نوع خشکبار باید به نحوی باشد که همگی بسته بندی شده و داری مجوز‌های و برچسب بهداشتی لازم باشند. در عین حال باید توجه داشت که میزان نمک به‌کار رفته در این نوع مغزها باید بسیار پایین بوده و شرایط استاندارد غذایی در مورد آن لحاظ شود.
شیر و دوغ بدون گاز، میان وعده‌های سالم
شیر و فرآورده‌های آن نیز در زمره یکی از بهترین میان وعده‌ها قرار دارند. به‌خصوص انواع ماست، انواع شیر، پنیر( به‌جز پنیر خامه‌ای) و بستنی می‌تواند در زمره یکی از بهترین میان وعده‌ها باشد. البته باید در نظر گرفت که همه فرآورده‌ها باید پاستوریزه و یا استریلیزه و بسته بندی تک نفره استفاده شود و ترجیحاً از نوع کم چرب( ۲.۵ درصد یا کمتر ) باشد. به‌خصوص بهتر است که شیر به‌صورت ساده یا ساده غنی شده باشد (با ویتامین D یا کلسیم) اما شیرهای طعم دار مثل شیر کاکائو و شیر قهوه و …. را نیز می‌توان مصرف کرد .
در عین حال باید در نظر گرفت که بستنی یخی و فر آورده‌هایی چون یخمک شامل میان وعده سالم نمی‌شوند، اما در مورد نوشیدنی‌های دیگر جز شیر باید گفت که دوغ یکی از بهترین نوشیدنی‌ها به جای نوشابه برای میان وعده محسوب می‌شود، البته این دوغ باید بدون گاز صنعتی باشد. همچنین برای رفع تشنگی می‌توان از آب‌های معدنی نیز استفاده برد.
میوه‌ها، گل سر سبد میان وعده‌ها
میوه‌ها می‌توانند یکی از انواع میان وعده‌های مفید باشند که با وجود فیبر و ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌توانند بخشی از نیازهای تغذیه‌ای کودکان را در پایگاه تغذیه‌ای سالم برطرف کنند.
انواع میوه مثل سیب، نارنگی، پرتقال و … را می‌توان در این پایگاه‌ها ارائه کرد، اما مساله این است که میوه‌ها باید کاملاً شسته و ضدعفونی شده باشند و در بسته‌بندی‌های یک نفره ارائه شوند.
بیسکویت، کیک و کلوچه، به شرط رعایت تاریخ مصرف
بسکوییت‌ها ، کیک و کلوچه، چه سنتی و چه صنعتی از دیگر میان وعده‌های سالمی هستند که در فهرست دستورالعمل پایگاه تغذیه سالم برای تغذیه میان وعده کودکان ارائه شده است .
اما در مورد بسکوئیت‌ها باید توجه داشت که آنها ترجیحاً از نوع سبوس دار بوده، بدون کرم باشد. در مورد کیک وکلوچه نیز نوع غنی شده با ریز مغذی‌ها مثل آهن، روی و ویتامین آ ترجیح داده می‌شود.
همه این مواد باید با روغن حاوی اسید چرب، اسیدچرب ترانس زیر ۵ درصد تهیه شده و دارای پروانه ساخت از وزارت بهداشت باشند و به تاریخ مصرف آنها نیز حتماً توجه شود.
دانش آموزان را با لقمه‌های سالم آشتی دهید
یکی دیگر از مواردی که در دستور العمل پایگاه تغذیه سالم پیشنهاد شده، استفاده از لقمه‌های سالم در تغذیه کودکان است.
نان و پنیر و گردو، نان و تخم مرغ و گوجه فرنگی، نان و پنیر و خیار، نان و پنیر و گوجه فرنگی، نان و کره و عسل می‌تواند میان وعده‌های سالمی باشد که نیازهای تغذیه‌ای را در مدارس به‌خوبی مرتفع کند.
باید توجه داشت که این لقمه‌ها در بوفه‌های مدارس باید به شکل تک نفره بسته بندی شده و سبزیجات به کار رفته در داخل آنها کاملا شسته شده و ضد عفونی و گند زدائی شده باشند. همچنین تخم مرغ‌های به‌کار رفته در این لقمه‌ها باید آب‌پز و سفت تهیه شده باشند و پنیر آنها نیز پاستوریزه کم چرب و کم نمک باشد.
همچنین یادمان باشد که نان‌های به‌کار رفته در این لقمه‌ها هم جایگاه تغذیه‌ای ویژه خود را دارند. توصیه می‌شود از نان‌های سفید که فاقد سبوس هستند و ارزش غذایی کمی دارند کمتر استفاده شود و به‌جای آن از انواع نان سبوس دار مثل سنگک و نان‌های حجیم و نیمه حجیم صنعتی از نوع سبوس دار و یا همراه با انواع مغزها (تخم آفتابگردان، کنجد، کدو و …) و یا تهیه شده از آرد کامل گندم و غنی شده استفاده شود.
